Köpeklerde Zenginleştirmeye Yakından Bakış
Köpeklerde Zenginleştirmeye Yakından Bakış
Köpekler, hem çok zengin hem de çok fakir insanların hayatında her zaman var olduklarından, dünya tarihi ile paralel ilerlerler.
Ve onlara odaklanırsanız, neyin önemli olduğuna dair bir ayna elde edersiniz.
– Robert Rosenblum
Köpeklerde zenginleştirme yaklaşımına giriş yapmadan önce, zenginleşme nedir onu tanımlamamız gerek. Smithsonian Koruma Biyolojisi Enstitüsü’ne göre ; çevresel zenginleştirme, hayvanlara türe özgü davranışlarını göstermeleri, çevreleri üzerinde kontrol veya seçim yapmalarına izin verme ve refahlarını artırmaları için teşvik edici ortamlar sağlama sürecidir.
Köpeklerde Zenginleştirme Modelleri
Köpeklerde zenginleştirme türlerini, Sosyal, Mesleki, Fiziksel, Besinsel ve Duyusal zenginleştirme olarak sıralamak mümkündür.
1- Sosyal zenginleştirme
Köpeklere diğer köpeklerle, farklı hayvan türleri ve insanlarla etkileşim kurma fırsatı verir. Sosyal bir tür olarak, bir köpeğin duygusal refahı için sosyal etkileşim ihtiyacının karşılanması önemlidir. Sosyal zenginleşmeyi, sosyalleşme ile karıştırmamak gerekmektedir. Sosyalleşme, 3 hafta ile 3 ay arasında bir yavru köpeğin güvenli ve kontrollü bir şekilde yaşayacağı çevreye pozitif şekilde maruz kalmasını sağlamakla ilgilidir. Sosyal zenginleşme ise yaşam boyu süren bir süreçtir.
Yırtıcı/Baskın motor modeli
2- Mesleki Zenginleştirme (Yırtıcı/Baskın Motor Modeli – Predatory Motor Pattern): Bir kalıbın diğerini tetiklediği bir dizi motor kalıptır. Evcilleştirmeden günümüze değin, bir çok ırk ağırlıklı olarak mesleki özellikleri için seçilip ve yetiştirilmiştir. Mesleki özellikten kasıt , ırkın çalışmaya yatkın olduğu baskın modelin ne olduğudur. Baskın motor modelleri sıralayacak olursak;
- Yön
- Gözlem
- Sinsice yaklaşma (Stalk)
- Takip
- Tutma/ısırma
- Öldürme/ısırma
- Parçalama
- Yok etme/tüketmedir.
Köpeğinizin yeteneklerine uygun zenginleştirme tipini seçerken ırk özelliklerini dikkate almanız gerekir. Bahsettiğim baskın motor modelinin hangi kısımlarında bu ırk için iyileştirme, kaldırma veya saklama yaptılar? Irk gruplarını incelerken tarihsel çalışma rollerini ve köpeğinizin de sergilediği belirli özellikleri düşünün. Melez köpekler söz konusu olduğunda, sahip olduğu ırkları düşünün. Potansiyel olarak hangi mesleki zenginleşmenin uygun olacağına karar vermek için fazladan zaman ayırın.
Örneğin, bir terrier ile çoban köpeğinin yırtıcı motor dizisine bakalım. Kovalama ve öldürme/ısırma genetik olarak seçilmiştir ve bu nedenle çoğu teriyerde geliştirilmiştir. Buna karşılık, sürü gütme ırkları güçlü gözlere ve sinsi, sakin yürüyüşlere sahip olacak şekilde yetiştirilmiştir. Ancak sürü güden ırkların çeşitli özelliklerinde de bir takım farklılıklar var. Bu nedenle, bu ırklar arasından da tekrar seçimler ve yetiştirmeler yapılmıştır.
Mesela, Avustralya Sığır Köpeği’nin (Australian Cattle Dog) çalışırken bir kapma davranışı sergilemesi beklenen bir durumken, çalışan bir Border Collie’de tipik bir kapma ısırığı beklenen bir davranış değildir. Yani, bir teriyerin mesleki zenginleşmesi, bir çoban köpeğinin mesleki zenginleşmesinden daha farklı olur.
Çeviklik, itaat, sürü gütme, serbest stil, koşu vb gibi, popüler pek çok köpek sporu içerisinden köpeğinize uygun bir mesleki zenginleştirme seçebilirsiniz. Bu zenginleştirmelere dahil edebileceğiniz eğitim oyunlarını da atlamayın. Çekiştirme, avı(oyuncak vs) bulup getirme, koku oyunları veya takip oyunları gibi aklınıza gelen pek çok oyun burada olabilir.
Duyulara hitap edin..
3-Fiziksel Zenginleştirme
Çeşitli ortamlarda keşif yürüyüşleri, kütük üstünde yürüme, rampalardan geçme, çukur kazma, basamak çıkmak inmek, su eğlenceleri gibi pek çok aktivite bu zenginleşmeye örnektir. Köpeğinizin fiziksel olarak oyuncakla nasıl oynadığı ve etkileşime girdiği de önemli bir konudur. Unutmayın her köpek her nesneye aynı şekilde tepki vermez. Bazısına çok eğlenceli gelen bir yeme matı (yemeğin içine gizlendiği ve köpeğin bir türlü çıkarmayı başaramadığı bir ödül saklama oyuncağı düşünün) başka bir köpek için stres yaratıcı olabilir.
4-Besinsel Zenginleştirme
Çoğumuzun ilk düşündüğü zenginleştirme türüdür. Köpeğin doğal yiyecek arama ve besleme davranışlarını kullanmasını içerir. Bu, yiyecekleri bulmak için koku alma, yiyeceklere erişmek için problem çözme, yiyecekleri tüketmek için çalışmak gibi bir dizi hareketi içerir. Kendin yap tarzı pek çok oyuncak mevcuttur ve bunları evde kendiniz rahatlıkla yapabilir veya uydurabilirsiniz. Bu, arasına mamalar gizlenerek rulo halde yuvarlanmış bir havlu olabilir, silikon pasta kalıpları olabilir, bitmiş bir havlu kağıt rulosu olabilir, hediye kutusu olabilir veya bir boru ucuna takılmış bir çorap, çorap içine gizlenmiş bir ödül olabilir. Kurgulamak size kalmış…
5- Duyusal zenginleştirme
Bu zenginleştirme biçimi, farklı duyuları uyarmak için kullanılır. Tat / Lezzet, Olfaktör / Koku, Görsel / Görme, İşitsel / Ses , Dokunsal / Dokunma olarak sıralayabiliriz. Besinsel zenginleştirmede bahsettiğimiz gıda yapbozları burada rahatlıkla kullanılabilir, tat ve kokuyu zenginleştirirler. Koku konusu köpekler söz konusu olduğunda son derece önemlidir. Koklama konusunda özgür olduklarında, gün içerisinde hatrı sayılır seferde koku duyularını kullanırlar. Farklı alanlarda dolaşma, farklı kokları koklama konusunda onlara izin verin. Eğer kısıtlı vaktiniz var ve hep aynı yerlerde dolaşıyorsanız, siz dışarıdan farklı nesneler getirip koklamasını teşvik edebilirsiniz. Bu uygulama için; iş yerinizin bahçenizden bir odun parçası, bir arkadaşınızın kedisinin oyuncağı, örtüsü, kurutulmuş kabuklu deniz canlıları, yosunlar vs gibi farklı koku aralığına sahip malzemeler uygundur. Dokunuşlar hem sizin köpeğinize olan dokunuşları kasteder-bir masaj gibi- hem de köpeğinizin çevresel dokunuşlarını kapsar. Engellerin üzerinden, altından, etrafından ve içinden geçmek gibi. Bu eylemler köpeğinizin dokunma duyusunu harekete geçirir.
Propriosepsiyon(Özduyum) Egzersizleri
Propriosepsiyon, vücudun çevredeki pozisyonunun ve hareketinin algılanması veya farkındalığıdır ve birçok eğitmen artık eğitim programlarında propriosepsiyon egzersizlerine yer vermektedir. Yani vücudun hareket farkındalığıdır. Olduğunuz yerde durun ve kendinizi izleyin. Eklemleriniz ne yönde, vücut kuvvetinizi nereye vermişsiniz? Cildinizde ne gibi titreşimler hissediyorsunuz. Gerginlik hissi duyduğunuz bir bölgeniz var mı ? Bu bizim çevremizle anlamlı etkileşimler kurmamızı sağlar. Yani duyu reseptörleriniz çalıştığında hareketi tanımlar ve sakatlamayı önlemenize yardımcı olur.
Bir çalışmada, köpekler, özgür seçim hakkı verildiğinde aşağıdaki zenginleştirici aktiviteleri seçtiler:
- Dokunma-Köpeklerin, yabancı insanlardan ziyade diğer köpeklerin arkadaşlığını aktif olarak aradıkları görüldü.
- Günün büyük bir bölümünü başkalarıyla birlikte dinlenerek geçirdiler.
- Koku – köpekler keşfettikleri yeni kokuları araştırmayı sevdi
- Merak – fırsat verildiğinde, yeni nesneler büyük bir yoğunlukla araştırıldı
- Yemek – bedava gıdalar zevkle tadıldı
- İzlemek -Sakinlik, rahatlama ve çevrenin hareketini izleme
Sonuç olarak; enerjik veya çılgın bir köpeğe karşı, aktivitenin bitiminde rahat bir vücut dili gösteren ve sakinleşen bir köpek hedefliyoruz. Aksi durumda, aktivitenin birey için sinir bozucu olduğunu ve bir dahaki sefere ayarlamak gerekebileceğini unutmayalım. Zenginleştirme bittikten sonra köpek mutlaka rahatlatılmalıdır. Amacımız her zaman dengeyi yakalamak.Bu, beslenmede de böyle, aktivitelerde de böyle, eğitimde de böyle.
Yaşamlarının tamamı için öncelikli evcil amacımız“ dengeyi bulmak” olsun.
Sağlıkla kalın
B.N.B